[Wood & Voltage] Η Ιστορία της Ηλεκτρικής Κιθάρας (Μέρος 2ο)


Η Ιστορία της ηλεκτρικής Κιθάρας (Μέρος 2ο)
Σήκω ψυχή μου δώσε ρεύμα, βάλε στα όργανα φωτιά...


2nd world war soldiers with guitarsΣτο προηγούμενο μέρος, είδαμε τις εξελίξεις από τις αρχές του 20ου αιώνα, ως τα τέλη της δεκαετίας του 1930, με την δημιουργία των μαγνητικών κεφαλών Charlie Christian.
Σε αυτό το δεύτερο μέρος, θα δούμε το κλείσιμο της δεκαετίας καθώς και την επόμενη, του 1940. Τη δεκαετία η οποία συμπεριλαμβάνει τα χρόνια όπου κάθε εξέλιξη της ανθρωπότητας, πλην της στρατιωτικής τεχνολογίας θα παγώσει. Αλλά με το τέλος του πολέμου, η όρεξη για δημιουργία και ζωή θα καλύψει το κενό με ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και νέων εφευρέσεων.



Η Epiphone, είναι η εταιρεία του Επαμεινώντα (Epi) Σταθόπουλου. Γιος του οργανοποιού Αναστάσιου Σταθόπουλου όπου βρέθηκε στη Σμύρνη το 1887 ορμώμενος από το χωριό Καστανιά (σημερινό Καστόρι), από τις πλαγιές του Ταΰγετου. Λίγο πριν την μικρασιατική καταστροφή έφυγαν για τη Νέα Υόρκη, όπου συνεχίζουν το παραδοσιακό τους επάγγελμα.

Stathopoulos family, Epi (epiphone)
Ο Αναστάσιος Σταθόπουλος με την γυναίκα του και
τα 6 παιδιά τους. Όρθιος δίπλα στη μητέρα του, ο Epi.
Το 1937, η Epiphone πρωτοστατεί στα ηλεκτρικά όργανα. Έχει δημιουργήσει και μία φίρμα για τη σειρά των ηλεκτρικών οργάνων και ενισχυτών, με το όνoμα Electar. Υπεύθυνο αυτής, ο 'Epi' είχε ορίσει τον Herb Sunshine. Έναν πρώην πωλητή της Conn & Selmer.

 
Βίντεο του 1946, με τον Django Reinhardt, να παίζει μια Epiphone
σε έναν ενισχυτή Electar 
Στους καταλόγους της Electar, εμφανίζονταν σύγχρονα για την εποχή εργαστήρια, με επιστημονικό προσωπικό αντί για εργάτες, οι οποίοι χειρίζονται παλμογράφους, γεννήτριες συχνοτήτων, και άλλα ηλεκτρονικά μηχανήματα. Δεν παρουσιάζουν μόνο ηλεκτρικές κιθάρες, αλλά και ηλεκτρικά μαντολίνα, και μπάντζο, όπου η μεμβράνη έχει αντικατασταθεί με ξύλο σφενδάμου για να τοποθετούνται οι μαγνητικές κεφαλές και τα ποτενσιόμετρα.

Διαφήμιση της Electar. Κάτω δεξιά, ο Herb Sunshine
Διαφήμιση της Electar. Κάτω δεξιά, ο Herb Sunshine
Σχεδιαστής και κατασκευαστής των ενισχυτών της Electar, ένας πιτσιρικάς που εντόπισε ο Sunshine. O εφευρετικός Nathan "Nat" Daniel. Ως έφηβος ο Nat, πειραματιζόταν και κατασκεύαζε ραδιοενισχυτές. Θα πάρει όμως την φήμη που του αναλογούσε, λίγα χρόνια αργότερα, το 1947, ιδρύοντας την εταιρία Danelectro. Ο πρώτος ενισχυτής που σχεδίασε και βγήκε σε παραγωγή για την Electar, ήταν στα 30 Watt και με ένα 8ιντσο ηχείο. Διέθετε δύο διακόπτες. Έναν on/off, και έναν AC/DC. Χρησίμευε για την επιλογή δικτύου, όπου εκείνη την εποχή στο Μανχάταν παρέχονταν και συνεχές και εναλλασσόμενο ρεύμα. Ποτενσιόμετρα volume και tone δεν διέθετε, καθώς ρυθμίζονταν από την κιθάρα κατευθείαν.

Η κιθάρα Model M, κι ένας ενισχυτής της Electar
Η κιθάρα Model M, κι ένας ενισχυτής της Electar
To 1939, έχουμε και την τελειοποίηση των μαγνητών AlNiCo, από αρκετές εταιρίες και εφευρέτες που πειραματίζονται με την αναλογία των συστατικών. Το Al-Ni-Co, προέρχεται από τα αρχικά των στοιχειών Αλουμίνο - Νικέλιο - Κοβάλτιο. Στην ουσία σαν εφεύρεση, υπήρχε από το 1931. Όταν ο Ιάπωνας μεταλλουργός και καθηγητής Tokushichi Mishima, έκανε πειράματα με το νικέλιο, και θα καταφέρει να δημιουργήσει ένα πολύ ισχυρό μαγνήτη με την προσθήκη αλουμινίου, και φτηνό στην κατασκευή.

Ο δημιουργός του μαγνήτη AlNiCo,  Tokushichi Mishima
Ο δημιουργός του μαγνήτη AlNiCo,
Tokushichi Mishima
 Στη Νέα Υόρκη, μέσα στο εργοστάσιο της Epiphone, συμβαίνει και κάτι άλλο. Εκεί μέσα, συνήθιζε να κυκλοφορεί ο κύριος Lester William Polsfuss, ο γνωστός "Les Paul". Είχε το ελεύθερο να πειραματίζεται πάνω σε εφευρέσεις του, χρησιμοποιώντας τον εξοπλισμό της εταιρίας. Πολλές φορές παρέα με τον Epi και κυρίως τις Κυριακές όπου το εργοστάσιο ήταν κλειστό. Παρότι ο Les Paul είχε ξεκινήσει με τις κιθάρες Gibson, στην πορεία άρχισε να δουλεύει τις Epiphone, καθώς είχαν αποσπώμενο καπάκι πίσω, και έτσι είχε εύκολη πρόσβαση ώστε να πειραματίζεται με τα ηλεκτρικά του οργάνου. Ο Les Paul ήθελε να κατασκευάσει ένα solid body όργανο, με μεγαλύτερο sustain, λιγότερο feedback που δημιουργούσε η ταλάντωση της μαγνητικής κεφαλής μαζί με το καπάκι, και πιο "γυαλισμένο" ήχο από μια hollow body.
The Log! Κιθάρα κατασκευής του Les Paul, το 1941
The Log! Κιθάρα κατασκευής του Les Paul, το 1941

Και κάπως έτσι δημιουργήθηκε η κιθάρα "Log" το 1941, ενώ ο υπόλοιπος πλανήτης βρισκόταν πια σε πόλεμο. Στην αρχή ένα λατάκι πεύκου, στο οποίο προσάρμοσε τις μαγνητικές κεφάλες που κατασκεύασε, και ένα μανίκι μιας Epiphone Broadway. Το όργανο του έδωσε τον ήχο που ήθελε, αλλά όταν το χρησιμοποίησε σε μια παράσταση, το κοινό δεν φάνηκε να ενθουσιάστηκε και πολύ. Επόμενη κίνηση, να κόψει μια παλιά archtop Epiphone στην μέση, και να προσαρμόσει τα δυο τεμάχια πάνω στο όργανο, ώστε να μοιάζει πιο πολύ με μια "κλασσική" κιθάρα.
Επιστρέφοντας στο ίδιο μαγαζί για παράσταση λοιπόν, το κοινό έκπληκτο δεν σταματούσε να μιλάει για τον "νέο" ήχο, και ο Les Paul, βγάζει το συμπέρασμα ότι ... "ο κόσμος ακούει με τα μάτια του"!
Αλλά ας αφήσουμε τον κύριο Les Paul, να μας πει ο ίδιος την ιστορία της στο παρακάτω βίντεο, από το 3:32 και μετά.

  

Στις 7 Δεκεμβρίου του 1941, έχουμε την Ιαπωνική επίθεση στο Pearl Harbor, και την είσοδο των Η.Π.Α στον ΙΙ παγκόσμιο πόλεμο. Την ίδια περίοδο ο Epi Σταθόπουλος έχει αρχίσει να αρρωσταίνει, και διαγνώστηκε με λευχαιμία τον Μάη του 1942, όπου και πέθανε τον Ιούνη του 1943. Αποτέλεσμα ήταν ο Les Paul να έχει προσεγγίσει και την Gibson για την βελτίωση και έκδοση του μοντέλου, η οποία όμως το χαρακτήρισε ως ένα "σκουπόξυλο με μαγνήτες" και αρνήθηκε να ασχοληθεί. Όπως καταλαβαίνετε, πιθανότατα η κιθάρα Les Paul, θα είχε κυκλοφορήσει με την σφραγίδα της Epiphone...
Όταν ξέσπασε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, η παραγωγή, πόσο μάλλον η εξέλιξη των οργάνων, περιορίστηκε. Οι περισσότεροι τεχνίτες έφυγαν για τον πόλεμο, ενώ όσοι διέθεταν κάποια αξιόλογη τεχνογνωσία, ασχολήθηκαν με την κατασκευή πολεμικού υλικού. Το ίδιο συνέβη και στα εργοστάσια. Για παράδειγμα, ένα μέρος από το εργοστάσιο της Epiphone, κατασκεύαζε εξαρτήματα αεροπλάνων.

Προπαγανδιστική αφίσα που καλούσε τους  εργάτες στον πόλεμο, ανεξαρτήτως χρώματος
Προπαγανδιστική αφίσα που καλούσε τους
εργάτες στον πόλεμο, ανεξαρτήτως χρώματος

Στο εργοστάσιο της Gibson, απέμειναν λίγοι εργάτες να κατασκευάζουν όργανα, καθώς οι υπόλοιποι ήταν απασχολημένοι με το να συναρμολογούν ραντάρ και άλλα στρατιωτικά μηχανήματα. Επίσης, εξαιτίας της περιορισμένης διάθεσης μετάλλου, σχεδόν ολόκληρη η παραγωγή των ηλεκτρικών οργάνων και των ενισχυτών έπρεπε να ανασταλεί. Ακόμα και οι ακουστικές κιθάρες φτιάχνονταν πια χωρίς την μεταλλική βέργα (truss rod) στο μανίκι.

Βέβαια κάτι που περνάει στη αφάνεια από την βιβλιογραφία και το βιογραφικό που παρουσιάζει η Gibson, είναι ότι τo εργοστάσιο συνέχισε την όποια παραγωγή σχεδόν αποκλειστικά από γυναίκες.
 
Μια ακόμα αφίσα του 2ου Παγκοσμίου... do the job HE left behind
Μια ακόμα αφίσα του 2ου Παγκοσμίου...

Μια ολόκληρη σειρά από ακουστικές κιθάρες, οι λεγόμενες "Banner", κατασκευάστηκαν κατά την περίοδο του πολέμου σχεδόν αποκλειστικά από γυναίκες. Το όνομα "Banner" οφείλεται στο χαρακτηριστικό πολύ απλό λογότυπο που σφράγιζε η Gibson τα όργανα κατά την διάρκεια του πολέμου. Για αυτό άμα πέσει στα χέρια σας κάποια με αυτό το logo, το νου σας, είναι μια κυρία από τα χέρια μιας κυρίας.
Το λογότυπο των ακουστικών "Banner"  κατασκευασμένες από γυναίκες εργάτριες
Το λογότυπο των ακουστικών "Banner"
κατασκευασμένες από γυναίκες εργάτριες
Εδώ μπορείτε να διαβάσετε μια μικρή συνέντευξη από γυναίκες που εργάζονταν στην Gibson κατά την διάρκεια του πολέμου.
Ακολουθεί και σχετικό βίντεο.


Το 1944 η Gibson αλλάζει ιδιοκτησία. Ο John Adams, o 85χρονος δικαστής ήταν και ο πρόεδρος της εταιρίας από το 1902. Ήταν από την παρέα των επιχειρηματιών που προσέγγισαν τον οργανοποιό Orville Gibson, για να κάνει σύσταση επιχείρησης μαζί με αυτούς. Ο Adams δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει άλλο. Αρκετοί πολύτιμοι μάστορες είχαν σκοτωθεί στον πόλεμο, και το υπόλοιπο εργατικό δυναμικό είχε οργανωθεί με το συνδικάτο των μεταλλουργών... Την πούλησε στην C.M.I. (Chicago Musical Instruments) με πρόεδρο της, τον Maurice Berlin.
Και φτάνουμε επιτέλους στο 1945, λήξη πολέμου, και ο πλανήτης ανυπομονεί να καλύψει το χαμένο χρόνο. Οι μελέτες και τα πειράματα πυροδοτούνται ξανά σε κάθε τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Υπάρχουν όμως δυο άνθρωποι κατά την διάρκεια του πολέμου, όπου θα συνεχίσουν τα πειράματα στα μικρά τους εργαστήρια. Πρόκειται για τους Clayton Orr "Doc" Kaufmann και τον Clarence Leonidas "Leo" Fender.
 
Ο Leo Fender στα φοιτητικά του χρόνια
Ο Leo Fender στα φοιτητικά του χρόνια

O Kaufmann πειραματιζόταν συνεχώς με την έξέλιξη της lap steel κιθάρας και κατά το 1930 σχεδίαζε όργανα για την Rickenbacker. Κατασκεύασε τον πρώτο μηχανισμό vibrato, το 1935, το επονομαζόμενο Vibrola, όπου προσφέρονταν αποκλειστικά από την Epiphone ως έξτρα αξεσουάρ σε ορισμένα ακριβά μοντέλα.
Ο πρώτος μηχανισμός vibrato, το Vibrola του Kaufmann
Ο πρώτος μηχανισμός vibrato, το Vibrola του Kaufmann

Ο Fender, διατηρεί ένα μαγαζάκι στο Fullerton της California, όπου κατασκευάζει, επισκευάζει και εμπορεύεται ηχεία, ενισχυτές, και συστήματα P.A. Επίσης δημιουργεί και πατέντες στις ακουστικές κιθάρες των μουσικών για ηλεκτροενίσχυση. Αυτοί οι δύο, θα πειραματίζονται παρέα, και το 1945 θα ιδρύσουν την K&F Manufacturing Corporation, ώστε να μπορούν να εμπορεύονται τα σετ των lap steel κιθαρών και ενισχυτών που κατασκεύαζαν οι ίδιοι. Όμως αυτό το εγχείρημα θα κρατήσει ένα χρόνο περίπου, ο Kauffman θα αποχωρήσει, και ο Fender θα συνεχίσει μόνος του.
To logo της εταιρίας των Kaufmann και Fender
To logo της εταιρίας των Kaufmann και Fender

Το 1946 η Gibson παρουσιάζει μια μαγνητική κεφαλή η οποία θα αντικαταστήσει την Charlie Christian, και θα παραμείνει διαχρονική ως τις μέρες μας. Είναι η κεφαλή P-90, που το όνομά της θεωρείται ότι προέρχεται από μια απλή αύξουσα κωδικοποίηση των κατασκευών της Gibson. Part 90 δηλαδή. Πρόκειται για την τελειοποίηση της μαγνητικής κεφαλής που εργαζόταν η Gibson πριν το πόλεμο για να αντικαταστήσει την Charlie Christian. Αποτελούταν από ένα πηνίο 10.000 περιελίξεων, σύρματος AWG 42, αντίσταση που να κυμαίνεται από 7.5 έως 9 KΩ, και με δυο μαγνήτες AlNiCo. Ήταν η μαγνητική κεφαλή με την μεγαλύτερη ισχύ εξόδου της εποχής.

Οι μαγνητικές κεφαλές P-90
Οι μαγνητικές κεφαλές P-90

Την ίδια χρονιά, κάπου στο Los Angeles, γευματίζουν δυο φίλοι. Λάτρεις της μοτοσυκλέτας και της μουσικής και οι δύο. Πρόκειται για τους Merle Travis και Paul Bigsby. Εκεί ο Travis σχεδιάζει σε μια χαρτοπετσέτα το σχέδιο μια κιθάρας που φαντάζονταν. Ο Travis, ένας τραγουδοποιός και βιρτουόζος κιθαρίστας, όπου ανέπτυξε και δικιά του τεχνική νύξεως στη κιθάρα. O Bigsby, οδηγός αγώνων μοτοσυκλέτας, υπεύθυνος στο μηχανουργείο της εταιρίας μοτοσυκλετών Crocker. Ένας πανέξυπνος άνθρωπος, πολυμήχανος, όπου κατασκεύαζε εξαρτήματα μοτοσυκλέτας, αλλά κατασκεύαζε και τροποποιούσε κιθάρες lap steel. Επίσης είχε φτιάξει μαγνητικές κεφαλές, όπως και το γνωστό vibrato Bigsby, μετά από πρόταση του Travis. Εμπνευσμένο από την τεχνολογία των μοτοσυκλετών, μια σταθερή αξία ακόμα και στις μέρες μας.
Αριστερά: Merle Travis      Δεξιά: Paul Bigsby
Αριστερά: Merle Travis      Δεξιά: Paul Bigsby
Το 1946 όμως, εμφανίζονται και εταιρίες από χώρες εκτός Αμερικής, που επιθυμούν να μπουν στο χορό των ηλεκτρικών οργάνων. Πρώτη η Ιαπωνία. Το 1946 εμφανίζεται μια εταιρία. η Aoi Onpa Kenkyujo, κοντά στο Τόκυο. Ιδρυτές της ο κιθαρίστας Atsuo Kaneko και ο μηχανικός Dohryu Matsuda. Σκοπός της εταιρίας η κατασκευή ηλεκτρικών κιθαρών και ενισχυτών.
Το Δεκέμβριο του 1947, τρεις επιστήμονες, οι William Shockley, John Bardeen, και Walter Brattain, θα καταφέρουν να τελειοποιήσουν την εφεύρεση που θα εκτοξεύσει την πρόοδο στις ηλεκτρονικές συσκευές. Μάλλον τα κατάφεραν εξαιτίας της γνώσης και της τεχνολογίας που μετέφερε το Α.Τ.Ι.Α. που συνετρίβει τον Ιούλη της ίδιας χρονιάς στο Roswell του Νέου Μεξικού :-P. Πρόκειται για το τρανζίστορ, που σιγά σιγά θα αρχίσει να αντικαθιστά την λυχνία, καθώς είναι μικρότερο, ελαφρύτερο, δεν θερμαίνεται, πιο σταθερό και με μεγαλύτερη απόδοση.
 
Οι εφευρέτες του τρανζίστορ, Shockley, Bardeen, και Brattain, και αντίγραφο του πρώτου δείγματος
Οι εφευρέτες του τρανζίστορ, Shockley, Bardeen, και Brattain, και αντίγραφο του πρώτου δείγματος

Το 1948, ο Bigsby καταφέρνει να ολοκληρώσει το όργανο του Travis. Αυτή η κιθάρα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η πρώτη σύγχρονη solid body, ηλεκτρική κιθάρα. Ξεφεύγει πια από τα ηχεία των archtop κιθαρών, αλλά και αυτών των solid body που ο σχεδιασμός τους είναι αντίγραφο των lap steel κιθαρών. Neck through κατασκευή, οι χορδές περνάν από την πίσω πλευρά του σώματος χωρίς να χρησιμοποιείται πια χορδοστάτης, έξι κλειδιά στη σειρά. Το όργανο που ενέπνευσε και τον Les Paul και τον Leo Fender.

Η κιθάρα του Bigsby για τον Merle Travis
Η κιθάρα του Bigsby για τον Merle Travis
Αξίζει να σημειωθεί, ότι ακόμα και ο μέγιστος εφευρέτης Les Paul, στην κιθάρα του "Clunker" που ήταν η επόμενη της "Log", και αυτή κατασκευής Epiphone αλλά τροποποιημένη από τον ίδιο, έφερε μια μαγνητική κεφαλή του Bigsby. Αυτό το όργανο το χρησιμοποιούσε για τις ηχογραφήσεις του στα τέλη του 1940.
Η κιθάρα Clunker του Les Paul
Η κιθάρα Clunker του Les Paul

Βρισκόμαστε πια στην εποχή, όπου οι μουσικοί έχουν συνειδητοποιήσει ότι με τα ηλεκτρικά όργανα μπορούν να αντικαταστήσουν τις Big Bands, καθώς μια παρέα μουσικών μπορεί να παράγει πια την ίδια ένταση. Για αυτό το λόγο όμως οι απαιτήσεις τους αυξάνονται, ζητάνε ακόμα περισσότερη ένταση, η δεξιοτεχνία κορυφώνεται, και χρειάζονται πιο εύκολα και "γρήγορα" μανίκια, πιο στιβαρά όργανα.
O Berlin, αρχίζει και ανησυχεί για τον ανταγωνισμό που αυξάνεται, κυρίως από την μικρή εταιρία Fender της Καλιφόρνιας. Έτσι ορίζει αντιπρόεδρο το 1948 τον ανήσυχο Ted McCarty, ο οποίος προέρχονταν από την ιστορική Wurlitzer. Η έλευση του McCarty θα σηματοδοτούσε την έναρξη της νέας χρυσής περιόδου της Gibson από την εποχή του Orville, η οποία κράτησε μέχρι το 1966.

Ας ακούσουμε όμως τον Paul Reed Smith, να μας περιγράφει το είδωλό του, τον Ted McCarty


Το 1948 εμφανίζεται πάλι, μια ακόμα εταιρία στην Ιαπωνία, η Matsuki Denki Onkyo Kenkyujo, που σήμαινε "Εργαστήριο ηλεκτρικού ήχου Matsuki". από τον Mitsuo Matsuki. Ο Mitsuo πειραματιζόταν και πριν τον πόλεμο με την οργανοποιεία. Ήταν ένα ανήσυχο πνεύμα, ξυλουργός στο επάγγελμα, για όσους γνωρίζουν το μεγαλείο της ιαπωνικής ξυλουργικής. Τα βράδια όταν τελείωνε τη δουλειά του, καθόταν και μελετούσε ηλεκτρολογία. Είχε δημιουργήσει κάποια αντίγραφα αμερικάνικων lap steel. Στη επόμενη δεκαετία θα δούμε την εξέλιξη και την επιρροή του στην Ιαπωνική οργανοποιία. Η Awoi επίσης, την ίδια χρονιά, θα μετονομαστεί στην εταιρία που οι περισσότεροι κάπου την έχουν ακούσει. Την Teisco.
Το πρωτότυπο της κιθάρας του Leo Fender

Το πρωτότυπο της κιθάρας του Leo Fender
Και έρχεται το Φθινόπωρο του 1949... Η δεκαετία τελειώνει με το Leo Fender, να τελειοποιεί το πρότυπο όργανό του, και να ολοκληρώνει την κιθάρα που θα κυκλοφορήσει και θα πυροδοτήσει τo φυτίλι του Rock & Roll την επόμενη δεκαετία. Πρόκειται για την κιθάρα Esquire. Ένα όργανο βασισμένο στις ιδέες του Bigsby. Πρόκειται για την πρώτη Telecaster στην ουσία, με την διαφορά ότι είχε μόνο μια μαγνητική κεφαλή, στη θέση bridge.
Η Fender Esquire
Η Fender Esquire
Ο Ted McCarty της Gibson, βλέποντας το όργανο του Fender, θα διορθώσει αμέσως ένα μεγάλο λάθος του παρελθόντος. Θα προσεγγίσει τον Les Paul, για να σχεδιάσουν μαζί τη νέα συμπαγή ηλεκτρική κιθάρα, που του είχε αρνηθεί δέκα χρόνια πριν.

Και κάπως έτσι, είμαστε έτοιμοι να δούμε στο επόμενο μέρος, τη δεκαετία του '50. Τη δεκαετία όπου κατασκευάστηκαν όλα τα μοντέλα των ηλεκτρικών κιθαρών που παραμένουν διαχρονικά, τις νέες εταιρίες που δημιουργούνται αποκλειστικά για την κατασκευή ενισχυτών, αλλά και εφέ.
Εις το επανειδείν...


Συντάκτης Rupicapra, Wood & Voltage
Επιμέλεια: dpFX Pedals

No comments:

Post a Comment